Üç muhtemel senaryo: Suriye’de ÅŸimdi ne olabilir?

Luis Barrucho
BBC Dünya Servisi

Suriye’de Esad ailesinin on yıllarca süren baskıcı yönetiminin, Heyet Tehrir eÅŸ Åžam (HTÅž) öncülüğündeki saldırıdan sonra yıkılması, ülkenin geleceÄŸine dair büyük soru iÅŸaretlerini beraberinde getirdi.

HTÅž lideri Ebu Muhammed Colani Suriye’yi birleÅŸtirmeyi vaat etti, ancak bu amaca nasıl ulaÅŸacağı hala net deÄŸil.

BM Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, Suriye’deki tüm gruplar arasındaki iÅŸbirliÄŸi ihtiyacının altını çizdi. Pedersen “Genel olarak HTÅž ve diÄŸe silahlı örgütlerden güven verici açıklamalar geldi” derken, “asayiÅŸ” konusunda süren sorunlara da dikkat çekti.

Durum hızla deÄŸiÅŸtiÄŸinden, Suriye’nin geleceÄŸini tahmin etmek zor. Ancak BBC’nin görüş aldığı uzmanlar, ülkenin geleceÄŸi adına üç muhtemel senaryodan bahsetti.

1.BirleÅŸmiÅŸ bir Suriye

En iyi senaryo, HTÅž’nin sorumlu yönetim adına, diÄŸer sivil siyasi kuruluÅŸların yanı başında çalışmasına izin vermesi.

Suriye, komşu ülkelerde görüldüğü gibi başka çatışmalara neden olabilecek intikam döngüsünden ve yağmadan kaçınıp, bir savaş sonrası ulusal uzlaşma ortamına girebilir.

Colani ÅŸu ana dek Suriye’deki çeÅŸitli mezhepler arasında ulusal birlik ve karşılıklı saygı çaÄŸrısı yaptı. Ancak Suriye’deki sayısız grubun farklı gündemleri var.

Ä°ngiltere’deki Queen Mary Ãœniversitesi’nden uluslararası iliÅŸkiler profesörü ve Orta DoÄŸu uzmanı Christopher Phillips “Gerçekte ÅŸu anda bilinmezlerin ortasında bir yerdeyiz. HTÅž kendisini Suriye’de yaÅŸayabilir ve barışçıl bir geçiÅŸ sürecine açık bir yerde konumlandırdı ama durum aşırı kaotik” diyor.

Güneyde, Esad ailesinin otoritesini hiç tanımayan aÅŸiret milislerinin, Åžam’daki yönetimi izlemesi düşük bir ihtimal.

DoÄŸuda, IŞİD’ın kalıntıları tehdit oluÅŸturmaya devam ediyor ve bu da ABD’nin hava saldırılarını beraberinde getirebilir.

ABD’nin desteklediÄŸi Kürtlerin öncülüğündeki gruplar da ülkenin kuzeydoÄŸusunda bazı kesimleri elinde tutuyor.

Bu örgütler aynı zamanda, Suriye’nin kuzeyinde yıllardır Türkiye destekli muhalif gruplarla savaşıyor ve son günlerde bu bölgelerdeki çatışmalar tırmandı.

Ayrıca, 2011’den bu yana Suriye dışında oluÅŸmuÅŸ çok sayıda muhalif grup ve siyasi blok da var. Bu isimler ve grupların Suriye’ye geri dönüp, siyasi geçiÅŸ sürecinin bir parçası olup olmayacakları hala net deÄŸil.

Ä°sviçre’deki Lozan Ãœniversitesi’nden Profesör Joseph Daher, birleÅŸik bir yönetim ihtimalinin belirsiz olduÄŸu görüşünde.

“En iyi senaryoda, özgür seçimler yapılır, iktidar paylaşılır ve merkeziyetçilikten uzaklaşılır ve böylece daha birleÅŸmiÅŸ bir yönetim ortaya çıkabilir. Bunu zaman gösterecek.”

Daher, diÄŸer bazı uzmanlarla birlikte bu senaryoyu pek muhtemel görmüyor ve Colani’nin kamuoyu önündeki ilk açıklamasında yer alan bir çeliÅŸkiye dikkat çekiyor.

“Colani ilk olarak eski rejimin baÅŸbakanının geçiÅŸ sürecini yöneteceÄŸini ilan eti. Daha sonra HTÅž otoritesi altındaki Ä°dlib’deki Ulusal KurtuluÅŸ Hükümeti’nin BaÅŸbakanı Muhammed el BeÅŸir’i aday gösterdi.”

Ancak Daher, HTÅž’nin “iktidari elinde toplama isteÄŸine” karşın, tek başına tüm bir ülkeyi yönetmekte zorlanacağı görüşünde.

“Bence yapamayacaklar. Daha ÅŸimdiden otoritelerini fazla geniÅŸlettiler. Bunu idare etmek zor. Ä°lk olarak sadece Ä°dlib’i yönetiyorlardı. Åžimdi Halep, Hama, Humus ve baÅŸkent Åžam. Dolayısıyla bu bölgede bir iktidar paylaşımı gereÄŸi olacak.”

2.HTÅž’nin otoriter ve tek taraflı iktidarı

HTÅž’nin, Esad yönetimi gibi iktidarı otoriter yöntemlerle elinde toplayabileceÄŸi kaygıları var.

Colani, iktidar üssünü Ä°dlib’de oluÅŸturdu. Bir zamanlar kuzeybatı Suriye’deki en önemli muhalefet merkezi olan Ä°dlib’de çoÄŸu ülkenin diÄŸer bölgelerinde yerlerinden edilmiÅŸ dört milyon dolayında kiÅŸi yaşıyor. Ulusal KurtuluÅŸ Hükümeti Ä°dlib’deki kamu hizmetlerini saÄŸlarken, bir yandan da Åžeriat ilkelerini takip eden bir dini konsey bulunuyor.

Colani, HTÅž’nin kamu hizmetlerini ve istikrarı önceleyerek, etkin bir ÅŸekilde yönetebileceÄŸini göstermeye çalışıyor.

Ancak karşıtları, HTÅž’nin Ä°dlib’i yönetirken rakip militan grupları ve muhalefeti sindirdiÄŸini söylüyor. 27 Kasım’daki HTÅž öncülüğündeki saldırıdan önce Ä°dlib’de protesto gösterileri yapılmış ve aşırılık yanlısı Ä°slamcılar ve Suriyeli aktivistler HTÅž’yi baskıcı yöntemler kullanmakla suçlamıştı.

Daher “Ä°dlib’deki tüm muhalif silahlı grupları sürece dahil ederek ve kamu hizmetlerini saÄŸlayarak gücü elinde toplamasına karşın, HTÅž iktidarını asıl olarak baskıyla konsolide etti. Yönetiminde yoÄŸun baskılar ve siyasi muhaliflerin hapse atılması da söz konusu oldu” diyor.

HTŞ, bu eleştirilere insan hakları ihlalleriyle suçlanan tartışmalı bir güvenlik gücünü dağıtarak ve vatandaşların şikayetlerini ele alan bir büro kurarak yanıt verdi. Ancak karşıtları, bu reformların tamamen göz boyama olduğunu savunuyor.

HTÅž, Suriye’de ilerleme ve Esad rejiminin devrilmesi için Ä°dlib’de gücü elinde toplamasının gerekli olduÄŸunu savunuyor. Ancak Daher HTÅž’nin ÅŸu anda daha önce görülmemiÅŸ bir durumla karşı karşıya olduÄŸunu vurguluyor.

“Örgütün iktidarını Åžam’a kadar geniÅŸletecek, tüm bu bölgeleri yönetecek askeri ve insani kaynaÄŸa sahip olmadığını bilmek biraz umut veriyor” diyor.

3.Topyekun iç savaş

En kötü senaryoda ise, Suriye “Arap Baharı” sonrasındaki diÄŸer ülkelere benzer bir ÅŸekilde koas yaÅŸayabilir.

Libya’da Muammer Kaddafi ve Irak’ta Saddam Hüseyin, yerlerine gelecek bir yapı olmadan devrilmiÅŸti ve dış müdahaleler iki ülkede feci sonuçlara yol açtı. Otoriter yönetimlerden geriye kalan iktidar boÅŸluÄŸunu yaÄŸma, intikam saldırıları ve iç savaÅŸ doldurdu.

Bu senaryoda, Suriye’deki çeÅŸitli silahlı görgütler arasındaki rekabet yaygın bir ÅŸiddete yol açabilir ve sadece Suriye’yi deÄŸil, tüm bir bölgeyi daha da istikrarsızlaÅŸtırabilir.

Sahadan bildiren BBC Arapça Muhabiri Feras Kilani, BeÅŸir’in baÅŸbakan olarak ilk konuÅŸmasının birçok kiÅŸiyi kayglandırdığını ve yeni hükümetin izleyeceÄŸi yol hakkında olası ipuçları verdiÄŸini söylüyor.

“Yeni baÅŸbakanın arkasında, biri ‘devrim bayrağı’ ve diÄŸeri Taliban’ınkine benzer iki bayrakla konuÅŸması birçok kiÅŸiyi ÅŸoke etti. Hükümetin Taliban modelini izleyebileceÄŸine ve Åžeriatla yönetilen bir Ä°slam devleti kurabileceklerine iÅŸaret ediyor

“Bu da ülkedeki azınlıkların ve sivil grupların geleceÄŸi hakkında yeni soru iÅŸaretleri yaratıyor.”

Dış güçler dengesi

Uzmanlar tüm bu muhtemel sonuçların aynı zamanda dış güçlerin hamlelerine de bağlı olacağını vurguluyor.

Esad yıllarca Ä°ran ve Rusya’nın desteÄŸine bağımlıydı. Bu arada, Türkiye, Batı ve Körfez ülkeleri, çeÅŸitli muhalif gruplara destek verdi.

Ä°srail ise son birkaç gündür Suriye’nin askeri altyapısını hedef alıyor ve Ä°srail askerlerinin, Suriye ile Ä°srail iÅŸgali altındaki Golan Tepeleri arasında yer alan, askerden arındırılmış tampon bölgenin ötesinde faaliyet gösterdiÄŸini kabul ettiler.

Ä°srail Ordusu, Esad’ın ülkeden kaçmasından beri Suriye’de yüzlerce hava saldırısı düzenlediÄŸini ve “Suriye’nin stratejik silah stokunun çoÄŸunun yok edildiÄŸini” söylüyor. Ä°srail BaÅŸbakanı Binyamin Netanyahu ayrıca, Suriyeli muhalif güçlere Ä°ran’ın ülkeye yeniden giriÅŸine izin vermemeleri uyarısı da yaptı.

Bu durum da, Türkiye ve diÄŸer Orta DoÄŸu ülkelerinin Ä°srail’i Esad’ın devrilmesinden faydalanmaya çalışmakla suçlamasına neden oldu.

Phillips, Ä°srail’in yaptıklarının “hükümeti zayıflatıp, sertlik yanlılarını cesaretlendirerek Suriye’yi istikrarsızlaÅŸtırabileceÄŸi” uyarısı yapıyor.

Daher de “Esad rejimi gittiÄŸine göre ambargolar kalkmalı. AB ve ABD’nin ekonomik kalkınma ve insani yardımları sürdürmesi ve belki hatta artırması bence çok önemli” diye konuÅŸuyor.

Phillips ayrıca, ambargoların kaldırılması karşılığında ABD ve AB’nin “yeni anayasa ve reformlar” gibi ödünler isteyebileceÄŸini de ekliyor.